Minggu, 14 Desember 2014

sistem fonem bahasa bali

KATA PENGANTAR

Om Swastyastu,
           
Maka purwaning atur titiang kelompok 2 rumasa banget angayubagia mantuka ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa sane maprabawa Sang Hyang Aji Saraswati, santukan malarapan antuk wara nugrahan Ida kelompok titiang  mrasidayang ngaryanang cakepan puniki sane mamurda “ Sistem Fonem Bahasa Bali”.
            Sampun janten katah kakirang langkungan daging cakepan puniki, manawi durung prasida kadagingin manut kadi pangacep kayun ida dane sareng sami. Punika mawinan sarat ngelungsur geng rena sinampura ring para pamaos pamekasnyane sujana sami sang wus pragiwaka (wibuhing basa aksara ), mangda ledang mapaica piteket lan pidabdab sane patut kaangggen maripurnayang cakepan puniki.
                        Maka untatin atur, dumadak cakepan puniki wenten pikenohipun majeng ring para pangwacen sinamian.

Om Santhi, Santhi, Santhi, Om.



                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   
                                                                                                             Penyurat,                                 









Daftar Isi


Kata Pengantar........................................................................................................... i
Daftar Isi.................................................................................................................... ii
BAB I Pendahuluan................................................................................................... 1
1.      Latar Belakang............................................................................................... 1
2.      Rumusan Masalah.......................................................................................... 1
3.      Tatujon........................................................................................................... 1
BAB II Pembahasan.................................................................................................. 2
1.      Tata bahasa lan Fonologi................................................................................ 2
2.      Kaidah dan tata Bahasa................................................................................. 6
3.      Fonem............................................................................................................ 7
BAB III Penutup....................................................................................................... 11
1.      Kesimpulan.................................................................................................... 11
Daftar Pustaka........................................................................................................... 12


BAB I
PENDAHULUAN
1.      Latar belakang
Basa inggih punika sistem lambang suara sane kaanggen olih manusa mangda iraga sareng sami mrasidayang berkomunikasi. Santukan  apunika basa madue ruang lingkup lan tetujon sane menumbuhkan kemampuan ngemetuang idep, lan rasa sane nganggen basa sane becik lan patut mangda mrasidayang berkomunikasi.
Akeh kajian sane ngebahas basa, silih sinunggil ngebahas wagian fonologi miankadi Sistem Fonem. Wenten akeh wagian-wagian sane kacakup ring kajian fonlogi minakadi ring materi sistem fonem punika. Penyusun marasa perlu ngaryaning makalah puniki mangda mrasidayang uning tekening pelajahan basa khusus nyane sistem fonem. Napi nika bagian-bagian fonologi, napi nika sistem fonem miwah punapi kaitan fonologi utaman nyane sistem fonem tekening tata basa.
2.      Rumusan Masalah
Masalah sane patut rumusang inggih punika :
1.         Napi nika tata bahasa lan fonologi?
2.         Napi nika sistem fonem ring fonologi Bahasa Bali?
3.      Tatujon
Tatujon ngaryanin makalah puniki inggih punika :
1.      Mangda iraga sareng sami prasida uning napi nika fonologi.
2.      Mangda iraga sareng sami prasida uning napi nika tata basa lan ilmu basa miwah sistem fonem ring fonologi Bahasa Bali .
3.      Mangda iraga sareng sami prasida uning napi paiketan utawi kaitan fonologi sareng tata basa lan sistem fonem Bahasa Bali.



BAB II
PEMBAHASAN

1.      Tatabahasa lan Fonologi
A.    Tata Bahasa
    Bahasa inggih punika sarana sane kaanggen berkomunikasi sane marupa suara, tanda, syarat, utawi lambing anggen nekedang isin hati majeng ring manusia, saking manusia mantuk ring manusia sane lianan. Bahasa kaanggen sasaran penelitian ilmu bahasa medue perangkat-perangkat : suara, tata bentuk kruna, lengkara, lan kosa kata. Sebilang perangkat bahasa punika, polih kagarap olih ilmu masing-masing. Suara-suara bahasa kapolihang lan kaselidikin olih ilmu suara (fonologi). Bidang tata lengkara kapalajahin olih sintaksis, lan bidang tata bentuk keruna kapalajahing antuk ilmu bentuk keruna (Morfologi). Ritatakala bidang kosa kata kapalajahing olih laksikologi. Fonologi ilmu suara, inggih punika bagian sane malit saking tata bahasa, nanging wenten malih sane nganggep Fonologi ring luar tata bahasa.
B.     Fonologi
          Fonologi inggih punika tata bahasa utawi bidang ilmu sane menganalisis bahasa secara umum. Istilah fonologi punika saking Bahasa Yunani sane terdiri antuk keruna phone sane marti suara lan logos sane maarti tatanan, keruna, ilmu, lan kaucap malih tata suara utawi ilmu suara.
arti lian sane berkaitan antuk Fonologi inggih punika:
1.        Fona inggih punika suara ujaran sane bersifat netral, utawi kari durung kabuktiang ngelianang arti.
2.        Fonem inggih punika satuan suara ujaran sane pling malit sane ngamedayang arti. Mangda ngamolihang suara utawi Fonem wenten tiga unsur penting inggih punika : Udara, artikulator utawi bagian alat ucap sane magerak, lan titik artikulasi utawi bagian alat ucap sane dados titik sentuh artikulator.
3.        konsonan inggih punika suara sane saking waktu pembentukkan nyane udara kamedalang saking paru-paru sebagian besar utawi sepenuh nyane ngamolihang halangan. Halangan punika sane kamaksud inngih punika terhambat nyane udara sane medal olih adane gerakan utawi perubahan posisi artikulator. Contah fonem konsonan inggih punika : p, b, m, w, n, t, d, s, r, l, c, j, y, k, g, q, h.
4.        vokal inggih punika suara-suara bahasa nyane wenten waktu pembentukkan nyane, udara medal saking paru-paru utawi nenten ngamolihang halangan napi. Contoh fonem vokal inggih punika : a, i, u, e, o lan ə.
Ø  ilmu suara (fonlogi) inggih punika bagaian saking bahasa sane madue pembidangan sane malit, bidang-bidang nyane inggih punika :
1.        Artikulasi inggih punika bidang sane melajahing tentang alat (organ) sane ngasilang suara bahasa.
2.        Fonetik inggih punika bidang sane melajahing suara bahasa secara umum.
3.        Fonemik inggih punika bidang sane malajahin suara bahasa secara fungsional manten, sane sampun polih ngamedayang arti sareng suara sane lianan. Mantuk kata lianan, fonemik inggih punika ilmu sane malajahin antuk fonem suatu bahasa. Riantukan sane kamaksud antuk fonem inggih punika kesatuan suara bahasa sane paling malit sane polih ngamedayang arti.

v   sistem fonem ring Bahasa Bali
Gambar  bagian sarana ucap sane ngasilang suara bahasa :
1.        Lambe Duwur
2.        Lambe Beten
3.        Gigi Atas Untu Duwur
4.        Untu Beten
5.        Gusi
6.        Lelangit Keras
7.        Lalangit Lunak
8.        Anak Tekak
9.        Muncuk Layah
10.    Hadapan Lidah
11.    Tengah Layah
12.    Bongkol Layah
13.    Akah Layah
14.    Epiglottis
15.    Pita Suara
16.    Rongga Tekak
17.    Rongga Lambe
18.    Rahang
19.    Tenggorokan

1.        Fonem Vokal
Wagian vocal kardinal
Posisi Layah
Arep
Madya
Sor
Bagian Layah
Arep
[i]
                             [I]



   [u]
Madya
         [e]

                   [ԑ]

[ə]
              [o]
                        
                       [Ɔ]
Beten



  [a]

                             [α]
a.       Vokal arep-luwur        : [i], [I]
b.      Vokal kuri-luwur         : [u]
c.       Vokal arep-madya       : [e]. [ԑ]
d.      Vokal sentral                      : [ə]
e.       Vokal kuri-madya             : [o], [Ɔ]
f.       Vokal kuri-beten              : [a], [α]
     Vokal utawi fonem vokal inggih punika suara-suara bahasa sane ring waktu pembentukakkan nyane udara medal ring paru-paru akidik utawi nenten ngamolihang halangan. Cara pembentukan fonem vokal wenten tiga soroh inggih punika :
a.              Madasar antuk menek tuwun nyane lidah, wenten fonem vokal luwur, tengah, lan beten.
b.             Madasar antuk maju mundur nyane lidah, wenten fonem vokal arep, tengah lan untat.
c.              Madasar antuk membunder nenten lambe nyane, wenten fonem vokal bunder lan nenten bunder.
Saking dasar pembentukan vokal sekadi nike, ring Bahasa Bali wenten enam fonem vokal inggih punika :
a.                  Fonem vokal /i/, inggih punika madue ciri minekadi fonem luwur, arep lan nenten bunder.
b.                  Fonem vokal /e/, inggih punika madue ciri minekadi fonem tengah, arep, lan nenten bunder.
c.                  Fonem vokal /a/, inggih punika madue ciri minekadi fonem beten, arep lan nenten bunder.
d.                 Fonem vokal /e/, inggih punika madue ciri minekadi fonem vokal tengah lan nenten bunder.
e.                  Fonem vokal /u/, inggih punika madue ciri minekadi fonem vokal luwur, untat, bunder.
f.                   Fonem vokal /o/, inggih punika madue ciri minekadi fonem vokal tengah, untat, lan bunder.

Setiap fonem vokal, madue distribusi inggih punika :
Fonem vocal
Awal
Tengah
Akhir
i
/Ikut/   “ekor”
/Arit/   “sabit”
/Bani/    “berani”
e
/Elah/    “longgar”
/Gesges/   “garuk”
/Bale/   “balai”
a
/Akah/  “akar”
/Sasih/   “bulan”
/Bapa/  “ayah”
e
/Engsap/  “lupa”
/Sebet/    “duka”
/Abe/    “bawa”
u
/Ubi/  “ubi”
/Busung/  “janur”
/Ayu/  “cantik”
o
/Orta/  “berita”
/Raos/    “kata”
/Bero/  “sumbang”










Bahasa Bali, nenten madue diftong (diphthong). Keruna-keruna ring Bahasa Indonesia sane mangandung diftong, ring Bahasa Bali nenten wenten diftong, contoh nyane inggih punika :
Bahasa Indonesia
Bahasa Bali
Kerbaw
Kebo
Ramay
Rame

2.        Fonem Konsonan
          Fonem konsonan inggih punika suara sane galah pembentukan nyanne udara medal saking paru-paru sebagian besar utawi sapenuh nyane ngamolihang halangan. Olih sekadi asapunika hambatan sane kapolihang olih udara selantang perjalanan nyane medal sangat ageng nyane sane ngeranayang fonem konsonan malianan antuk fonem vokal. Genah perbedaan nyane inggih punika :
a.         Samian fonem vokal ring Bahasa Bali setata paling nyaring saking fonem konsonan.
b.        Samian fonem vokal ring Bahasa Bali polih dados suku keruna lan setata marupa puncak sebuah suku keruna, ritatkala fonem konsonan nenten ngamolihang sekadi nika.
dasar pembentukan fonem konsonan secara umum kabagi antuk tiga macem. Inggih punka:
a.         Madasar antuk daerah artikulasi sane ngeranayang wenten pangertian sane kawentenang fonem konsonan : bilabial, lobiodental, dental, palatal, velar, lan faringal.
§  Bilabial – inggih punika konsonan lambe. Lambe duwur lan lambe sor (kedua bibir berkatup) contoh nyane [p], [b], [m].
§  Labiodental – konsonan lambe lan untu.  Lambe sor  lan muncuk untu bersentuhan contoh nyane.: [w], [f], [n].
§  Dental -  konsonan layah lan gigi. .muncuk layah ngusud utawi maekin untu ring arep duwur. Contoh nyane [s], [t], [d], [r].
§  Palatal – konsonan layah lan langit langit keras. Mukak layah ngusud langit-langit keras. Contoh nyane :  [l], [c], [j], [y].
§  Velar – konsonan layah lan langit-langit lunak. Bagian layah ring duri neket utawi maekin langit-langit lunak: [k], [g], [q].
§  Faringal – konsonan tenggorokan. Contoh nyane [h].

b.        Madasar antuk magetar utawi nenten nyane selaput suara, sane ngeranayang istilah fonem konsonan bersuara lan nenten bersuara.
c.         Madasar antuk halangan sane terjadi ring bibih, sane ngeranayang istilah fonem konsonan letusan lan geseran.
Wenten 18 fonem konsonan inggih punika : p, b, m, w, n, t, d, s, r, l, c, j, n, y, k, g, q, h.
v  Bahasa Bali madue gugus konsonan sane polih kagolongan dados lima bagian inggih punika :

1.        Gugus konsonan /l/
Konsonan sane ngamolihan gugus utawi kelompok antuk fonem lateral /l/ niki inggih punika konsonan nasal lan lianan fonem konsonan y, r, l, (w), h, gugus konsonan Bahasa bali polih manduduki posisi sane arep lan tengah, nanging nenten ring posisi untat.






Contoh nyane :
Posisi Awal
Posisi Tengah
/Plekor/   “peluk”
/potlot/   “pensil”
/Tlapak / “telapak”
/Gablag/ “bunyi benda yang dibanting dengan keras”
2.        Gugus konsonan /r/
Konsonan sane polih gugus utawi kelompok sareng fonem konsonan getra /r/ niki inggih punika konsonan lian fonem nasal lan lian fonem konsonan y, r, l, (w), h. distribusin nyane sareng polih manduduki posisi are plan tengah, nanging nenten ring posisi untat.
Contoh nyane :
Posisi Awal
Posisi Tengah
/Brag/ “kurus”
/Sukra/  “Hari Jumat”
/Kruna/ “kata”
/Lugra/  “ampun”
3.        Gugus Konsonan py, by, dy, ty, gy, ky
Kawentenan fonem konsonan sane polih gugus konsonan antuk /y/.
Contoh nyane :
/Krempyang/  “ suara piring belah”
/kebyahkebyah/ “masunar kelap kelip”
/dyah/ “wastan anak sane istri”
/bagya/  “bahagia”
/satya/ “setia”
/kyakkyak/ “pitik utawi suara panak siap”
4.     Gugus konsonan mp, mb, nd, nt, nc, qk, qg.
Gugus konsonan niki kasebut malih gugus konsonan nasal sane sehomogran (sealat)
Contoh nyane :
/mpak/ “lung”
/mbok/ “kakak perempuan”
/ndih/ “nyala”
/ntik/ “tumbuh”
/qkah/ “nafas mulut”
/qgih/ “ya”
5.    Gugus konsonan pw, bw, sw, tw, dw, kw.

/pware/ “menyabahkan”
/bwe/ “samar, kabur”
/swe/ “lama”
/twe/ “tua”
/dwi/ “dua, dwi”
/kekwa/ “kura-kura”
/gwa/ “gua
2.      Kaidah Tata Bahasa
Tata bahasa sane menelaah bahasa antuk sistem sarana pengungkapan. Ngandikayang antuk tata bahasa pateh sekadi ngandikayang mantuk sinkroni lan maknawi, lan ten ngiket sistem sane wenten ring sejumlah zaman. Linguistik statis utawi deskripsi suatu keadaan sane kaucap tata bahasa.
Bahasa kabentuk olih kaidah aturan lan pola sane nenten dados kalanggar mangda ten ngeranayang gangguan ring komunikasi sane terjadi. Kaidah, aturan lan pola-pola sane kabentuk mencakup tata suara, tata bentuk, lan tata lengkara. Mangda komunikasi sane kalaksanayang berjalan lancar lan apang becik, penerima lan pengirim bahasa apang menguasai bahasa punika.
Bahasa inggih punika sistem saking lambang bunyi arbitrer sane kahasilang olih alat ucap manusa lan kaanggen olih masyarakat komunikasi, kerja sama lan identifikasi diri. Bahasa lisan inggih punika bahasa primer, sakewala bahasa tulisan inggih punika bahasa skunder. Arbitrer inggih punika nenten wenten hubungan nyane sareng lambang suara lan benda nyane.
            Fungsi bahasa ring masyarakat inggih punika :
1.             Sarana sane kaanggen berkomunikasi sareng manusa.
2.             Sarana sane kaanggen kerja sama sareng manusa.
3.             Sarana sane kaanggen mengidentifikasi diri.
Jenis-jenis ragam bahasa :
1.             Ragam bahasa ring bidang tertentu sekadi bahasa istilah hukum, bahasa sains, bahasa jurnalistik, lan sane siosan
2.             Ragam bahasa ring perorangan utawi dialek sekadi gaya bahasa mantan presiden Soeharto, gaya bahasa Benyamin s, lan sane siosan.
3.             Ragam bahasa ring klompok anggota masyarakat ring suatu wilayah utawi dialek sekadi dialek bahasa Madura, dialek bahasa Medan, dialek bahasa Sunda, dialek bahasa Bali, dialek bahasa Jawa, lan sane siosan.
4.             Ragam bahasa ring kelompok anggota masyarakat suatu golongan sosial sekadi ragam bahasa jatma akademis lian sareng bahasa jatma jalanan.
5.             Ragam bahasa ring bentuk bahasa sekadi bahasa lisan lan bahasa tulis.
6.             Ragam bahasa ring suatu situasi sekadi ragam bahasa formal (baku) lan informsi (nenten baku).

            Bahasa lisan lebih ekspresif ring mimik, intonasi, lan gerakan tubuh polih bercampur dados asiki antuk ngadukung kumunikasi sane kelaksanayang. Lidah sane semangan lemat utawi silet antuk asapunika selanturnyane ring kruna sepatutnyane ten ngawag-ngawag lan menghargai miwah menghormati sane kaajak berkomunikasi.
            Bahasa isyarat utawi bahasa tubuh inggih punika sarana komunikasi sane nganggen gerakan tubuh. Bahasa isyarat lakar kaanggen permanen olih penyandang cacad bisu, tuli krana iya medue bahasa pedidi.

3.      FONEM

            Fonem inggih punika satuan suara sane paling malit sane fungsional utawi ngamedayang makna kata. Kaanggen netepang napike suara sane bersetatus fonem utawi ten harus kaalih pasangan minimal nyane.
Fonem inggih punika suara bahasa sane ten pateh utawi pateh kadingehang nyane. Ring ilmu bahasa fonem punika katulis ring kalih garis miring : /…../
/p/ lan /b/ inggih punika kalih fonem kerana kalih suara punike ngamedayang arti. Contoh nyane :
Pola- /pola/                              : bola- /bola/
Parang- /paran/                                    : barang- /baran/
Peras- /peras/                           : beras- /beras/
Fonem ring bahasa medue minekadi macam lafal sane bergantung ring genah nyane ring kruna utawi suku kata. Fonem /p/ ring Bahasa Indonesia, minekadi madue kalih macam lafal. Yening wenten ring awal suku kata, fonem punika kalafalan secra lepas. Ring kata /pola/, minekadi fonem /p/ punika kaucapang sekadi lepas, antuk selanturnyane kasarengin olih fonem /o/. yening wenten ring untat kruna fonem /p/ nenten kaucapang secara lepas: bibir irage tetep tertutup rapat ritatkala ngucapang suara puniki. Selantur ipun fonem /p/ ring Bahasa Indonesia madue kalih variasi.
Variasi ring fonem sane ten ngamedayang arti kewastanin alofon. Alofon katulis ring kalih kurung siku […]. Yening [p] sane lepas irage nandai antuk [p] manten, ritatkala [p] sane ten lepas irage tandai antuk [p>], mangda irage polih ngandikaayang inggih punika ring Bahasa Indonesia /p/ medue kalih afolon, inggih punika [p] lan [p>].

a.              Fonem Bahasa Indonesia
Sadurung kacunduk olih sejumlah fonem ring Bahasa Indonesia selantur punika karumusang indik pengertian antuk fonem. Fonem inggih punika unsur bahasa sane paling malit lan polih ngamedayang arti utawi makna (Glosen, 1961: 9). Pengertian ring luwur makna setiap bahasa, inggih punika segmental lan suprasegmental yening terbukti polih ngamedayang arti niki kasebut fonem.
Ring suara bahasa madue peluang sane pateh mangda dados fonem. Nanging, nenten akeh suara bahasa lakar dados fonem. Suara punike harus mauji antuk pengujian penemuan fonem. Nama fonem, ciri-ciri fonem, lan watak fonem mawit saking suara bahasa. Wenten sajumlah fonem pateh sekadi suara bahasa, nanging nenten sai kacunduk. Umum nyane fonem bahasa lebih akidik dari pada jumalah suara bahasa.
Mantuk ring kenyataan, ring Bahasa Indonesia wenten kacunduk fonem segmental manten., lan suara suprasegmental ten terbukti polih ngamedayang arti. Olih asapunika, ring Bahasa Indonesia nenten kacunduk fonem suprasegmental. Nika mawinang ring kajian niki sane wenten kaucapang fonem segmental bahasa Indonesia minekadi fonem vokal, fonem konsonan, lan fonem semi konsonan.

b.              Fonem vokal
Wententen lima dalil utawi lima prinsip sane polih katerapang ring penentuan fonem-fonem suatu bahasa. Kalimia prinsip suara punika inggih punika :
1.             Suara-suara bahasa sane secara fonetis pateh yening wenten ring pasangan nyane minimal marupa fonem-foenem.
2.             Suara-suara bahasa sane secara fonetis pateh yening berditribusi komplementer marupa sebuah fonem.
3.             Suara-suara bahasa sane secara fonetis pateh yening bevariasi ebas, marupa sebuah fonem.
4.             Suara-suara bahasa sane secara fonetis pateh, sane wenten ring pasangan nyane pateh marupa sebuah fonem sendiri-sendiri.
5.             Antuk suara bahasa sane berdistribusi jangkep marupa sebuah fonem.

Ring kalmia dalil ring luwur, wenten tiga dalil sane marupa dalil sane kuat, inggih punika dalil (a), (b). lan (c). Dalil (d), lan (e) marupa dalil sane lemah.
Wenten sajumlah pengertian sane patut pahami ring dalil-dalil utawi ring prinsip-prinsip ring luwur. Pengertian-pengertian sane penulis maksud, inggih punika:

1.      suara-suara sane secara fonetis pateh
Dasar sane kaanggen antuk nganentuan suara-suara punika pateh secara fonetis utawi nenten,inggih punika lafal lan daerah artikulasi suara punika.Suara-suara sane polih kaucapang pateh sekadi fonetis inggih punika :
a.         Suara-suara sane lafal nyane pateh lan seartikulasi, misal nyane suara [p] lan [b].
b.         Suara-suara sane lafal nyane pateh lan daerah artikulasi nyane. Misal nyane suara [b] dan [d].
c.         Suara-suara sane lafal nyane doh lianan lan seartikulasi. Misal nyane suara [b] lan [m].
d.        Suara-suara sane lafal nyane pateh lan daerah artikulasi nyane madohan. Misal nyane suara [m] lan [n].

2.      Pasangan Minimal
Pasangan minimal inggih punika pasangan kali kruna sari maarti melianan, jumlah lan urutan suaran nyane pateh, lan ring dalem nyane mesuara melianan. Ring sebuah pasangan minimal polih kalih fonem. Misal nyane, gali [gali] – kali [kali[ inggih punika pasangan minimal lan saking pasangan minimal niki kapolihang kalih fonem, inggih punika /g/ lan /k/.


3.      Distribusi komplementer
Yening kalih suara punika kaucapang melianan ring distribusi sane komplementer utawi sane madue distribusi sane komplementer. Mangda polih nguningayang hal puniki, perlu cingakin genah kalih suara asapunike magenah. Genah nyane polih katentuang antuk nyingakin jenis suara sane mangapit nyane utawi polih manten katentuin antuk nyingakin jenis suku genah nyane kawentenang. Selantur nyane sane perlu kaperhatiang inggih punika kakalih suara punika nenten taen saling matukar genanh ne. Artin nyane, yening suara sane kapertama tetap kaapit olih suara desis, lantas suara sane kapertama punika malih tetap kaapit olih suara sanen nenten desis. Yening kalih suara punika sampun polih kabuktiang genah nyane minekadi niki, selantur ipun berarti kalih suara punika kawentenang ring distribusi komplementer utawi kekalih nyane berdistribusi komplementer. Selantur punika, yening wenten kalih suara sane kapertama tetap katemuang ring suku terbuka sane kaoertama selantur ipun tetap kartemuang ring suku tertutup, nike berarti kakalih suara punika kawentenang ring distribusi sane komplementer.
















BAB III
PENUTUP
1.      KESIMPULAN
A.    Fonologi inggih punika tata bahasa utawi bidang ilmu sane menganalisis bahasa secara umum. Istilah fonologi punika saking Bahasa Yunani sane terdiri antuk keruna phone sane marti suara lan logos sane maarti tatanan, keruna, ilmu, lan kaucap malih tata suara utawi ilmu suara.
B.     Tata Bahasa Inggih Punika menelaah bahasa antuk sistem sarana pengungkapan. Ngandikayang antuk tata bahasa pateh sekadi ngandikayang mantuk sinkroni lan maknawi, lan ten ngiket sistem sane wenten ring sejumlah zaman.
C.     Sistem Fonem Bahasa Bali kabagi dados :
Ø  Fonem vokal inggih punika suara-suara bahasa sane ring waktu pembentukakkan nyane udara medal ring paru-paru akidik utawi nenten ngamolihang halangan.
Ø  Fonem konsonan inggih punika suara sane galah pembentukan nyanne udara medal saking paru-paru sebagian besar utawi sapenuh nyane ngamolihang halangan. Olih sekadi asapunika hambatan sane kapolihang olih udara selantang perjalanan nyane medal sangat ageng nyane sane ngeranayang fonem konsonan malianan antuk fonem vokal.











Daftar Pustaka
Verhaar,J.W.M.1981.Pengantar Linguistik jilid 1.Yogyakarta:Universitas Gadjah Mada.